Wat zijn de opties voor mensen zonder verblijfsvergunning om te starten met een opleiding in het mbo of hoger onderwijs? Bij het ASKV zien we dat het antwoord op deze vraag best ingewikkeld is. Met de beslisboom Recht op Onderwijs zetten we alle informatie voor je op een rij. Aan de hand van een aantal vragen geven we inzicht in de verschillende mogelijkheden. Want er is vaak meer mogelijk dan we denken.
Let op! De beslisboom gaat over algemene mogelijkheden binnen het onderwijs. Elke situatie is anders. Neem bij individuele vragen vooral contact op met onze helpdesk Recht op Onderwijs via rechtoponderwijs@askv.nl.
De beslisboom Recht op Onderwijs
De beslisboom bestaat uit twee delen: inschrijving (1) en vooropleiding (2). De inschrijving is belangrijk om te bepalen of je je kan inschrijven op basis van je leeftijd of verblijfsstatus. In de beslisboom inschrijving kom je uit op resultaat 1, 2, 3 of 4. De vooropleiding is belangrijk om te bepalen of je toegelaten kan worden op basis van je middelbareschooldiploma. Als je naar de beslisboom vooropleiding gaat, kan resultaat 5, 6, 7 of 8 op jou van toepassing zijn. Bekijk ook zeker de uitlegvideo hierboven eens. Hierin leggen we je uit hoe de beslisboom precies werkt.
Hieronder geven we uitleg bij de resultaten van de beslisboom.
Leeswijzer beslisboom ½: Inschrijving
Tot de leeftijd van 18 jaar ben je verplicht om te leren, ook als je geen verblijfsvergunning hebt. Dit heet de leer- en kwalificatieplicht. Dit betekent dat je recht hebt op onderwijs als je jonger bent dan 18 jaar op de eerste dag van je opleiding. Je mag je opleiding voltooien en een diploma behalen, ook als je in de tussentijd 18 jaar wordt.
Mbo
Lesgeld
Je betaalt geen lesgeld als je jonger bent dan 18 jaar op de eerste dag van het schooljaar, ook als je geen verblijfsvergunning hebt.
Bol en bbl
Je kan je alleen aanmelden voor de beroepsopleidende leerweg (bol), niet voor de beroepsbegeleidende leerweg (bbl). Dit komt omdat je een tewerkstellingsvergunning moet hebben voor bbl-opleidingen. Lees meer informatie over het verschil tussen bol en bbl.
Stage lopen
Je mag stage lopen. Als je voor je 18e ingeschreven bent voor een mbo-opleiding (bol), mag een stagebedrijf jou aannemen. Dit staat in artikel 3.1 lid 1 sub c onder 1 van het Besluit Uitvoering Wet Arbeid Vreemdelingen (BuWAV 2022).
Hoger onderwijs
Collegegeld
Je betaalt het instellingscollegegeld (9.000-30.000 euro), ook als je nog minderjarig bent. Het bestuur van een hogeschool of universiteit kan dit tarief soms verlagen naar het wettelijke collegegeld (2530 euro). Je kan contact opnemen met de opleidingsmanager om een verzoek in te dienen voor verlaging collegegeld.
De meeste hogescholen en universiteiten in Amsterdam en Den Haag hebben het instellingscollegegeld al verlaagd voor jongeren zonder verblijfsvergunning. Daar zijn wel voorwaarden aan verbonden. Lees deze goed door om te zien of je je kan aanmelden.
Stage lopen
Volgens de wet mag je geen stage lopen. Dit komt omdat er nog geen uitzonderingspositie in wet- en regelgeving is voor minderjarigen die een hbo- of universitaire studie doen.
Maar er zijn mogelijkheden voor een passende oplossing. Het is bijvoorbeeld mogelijk om stage te lopen bij een intern werkbedrijf van je onderwijsinstelling. Sommige stagebedrijven accepteren het risico op een boete. Je kunt het beste contact opnemen met je mentor of stagebegeleider om de mogelijkheden te bespreken.
In de wet
Het recht op inschrijving van minderjarigen zonder verblijfsvergunning is vastgelegd in de:
Wet op het primair onderwijs (WPO)
Wet Voortgezet Onderwijs (WVO)
Wet Educatie en Beroepsonderwijs (WEB) Wet hoger onderwijs en wetenschappelijk onderzoek (WHW).
Bij rechtmatig verblijf in Nederland mag je je inschrijven voor een opleiding. Je moet verblijfsrecht hebben op de eerste dag van je opleiding. Je mag deze opleiding afronden en een diploma behalen, ook als je in de tussentijd je verblijfsrecht in Nederland verliest.
Je hebt rechtmatig verblijf in Nederland als je bijvoorbeeld in afwachting bent van een besluit op je verblijfsprocedure, het bezwaarschrift of hoger beroep. In artikel 8 van de Vreemdelingenwet 2000 vind je alle soorten rechtmatig verblijf. Je kan ook aan je advocaat vragen of je rechtmatig verblijf hebt in Nederland.
Mbo
Lesgeld
Als je in een verblijfsprocedure of in de Landelijke Vreemdelingen Voorzieningen (LVV) zit, hoef je misschien geen lesgeld te betalen. Deze regeling heet buiteninvorderingstelling lesgeld. Voldoe je aan alle voorwaarden van deze regeling? Vul dan voor 31 juli het aanvraagformulier in.
Bol en bbl
Je kan je je alleen inschrijven voor de beroepsopleidende leerweg (bol), niet voor de beroepsbegeleidende leerweg (bbl). Dit is vanwege de tewerkstellingsvergunning die nodig is voor bbl-opleidingen. Lees hier meer informatie over het verschil tussen bol en bbl.
Stage lopen
Volgens de wet mag je geen stage lopen. Dit komt omdat er nog geen uitzonderingspositie in wet- en regelgeving is voor meerderjarigen die in een verblijfsprocedure zitten. Alleen als je meer dan zes maanden in een asielprocedure zit, kan je stage lopen bij een stagebedrijf in het kader van je mbo-opleiding. Het recht op stage lopen tijdens een asielprocedure is verankerd in artikel 3.2 van het Besluit Uitvoering Wet Arbeid Vreemdelingen (BuWAV).
Ben je niet in asielprocedure? Neem dan contact op met je mentor of stagebegeleider voor een passende oplossing. Je kan bijvoorbeeld stage lopen bij een intern werkbedrijf van jouw onderwijsinstelling. Er zijn ook stagebedrijven die het risico op een boete accepteren.
Hoger onderwijs
Collegegeld
Je betaalt het instellingscollegegeld (9.000-30.000 euro), ook als je nog minderjarig bent. Het bestuur van een hogeschool of universiteit kan dit tarief soms verlagen naar het wettelijke collegegeld (2.530 euro). Je kan contact opnemen met de opleidingsmanager om een verzoek in te dienen voor verlaging collegegeld.
De meeste hogescholen en universiteiten in Amsterdam en Den Haag hebben het instellingscollegegeld al verlaagd voor jongeren zonder verblijfsvergunning. Daar zijn wel voorwaarden aan verbonden. Lees deze goed door om te zien of je je kan aanmelden.
Stage lopen
Volgens de wet mag je geen stage lopen. Dit komt omdat er nog geen uitzonderingspositie in wet- en regelgeving is voor meerderjarigen die in een verblijfsprocedure zitten. Alleen als je meer dan zes maanden in een asielprocedure bent, kan je stage lopen bij een stagebedrijf in het kader van je hbo- of universitaire studie. Het recht op stage lopen tijdens een asielprocedure is verankerd in artikel 3.2 van het Besluit Uitvoering Wet Arbeid Vreemdelingen (BuWAV).
Ben je niet in asielprocedure? Neem dan contact op met je mentor of stagebegeleider voor een passende oplossing. Soms is het mogelijk om stage te lopen bij een intern werkbedrijf van de onderwijsinstelling. Ook komt het voor dat stagebedrijven het risico op een boete wel aandurven.
In de wet
Het recht op inschrijving van mensen met rechtmatig verblijf staat vastgelegd in de
Als je meerderjarig bent, geen rechtmatig verblijf hebt en ook geen studieverblijfsvergunning kan aanvragen, is het niet mogelijk om je in te schrijven voor een opleiding.
Lokale initiatieven
Sommige onderwijsinstellingen zetten maatwerk in om jongeren zonder verblijfsvergunning te helpen, bijvoorbeeld als onderdeel van het convenant Haagse dreamers en de pilot Toegang hoger onderwijs Amsterdam.
De onderwijsinstellingen die meedoen aan deze initiatieven kunnen je misschien helpen. Als je voldoet aan de voorwaarden, kan je contact opnemen met de Haagse en Amsterdamse onderwijsinstellingen.
Universitaire programma’s
Ook biedt een aantal universiteiten gratis programma’s en cursussen aan voor (vluchteling-)studenten zoals:
- Incluusion (Universiteit Utrecht)
- IncLUsion (Universiteit Leiden)
- TU/enable (Technische Universiteit Eindhoven)
- WURthwhile (Wageningen University & Research).
Houd er rekening mee dat er meestal voorwaarden verbonden zijn aan deze programma’s. Lees de voorwaarden goed door om te zien of je je kan aanmelden.
Ook als je geen rechtmatig verblijf in Nederland hebt, kan je een studieverblijfsvergunning aanvragen als internationale student. Met een studieverblijfsvergunning kan je niet alleen studeren, maar ook een bijbaantje nemen en zonder problemen stage lopen.
Er zijn twee soorten studieverblijfsprocedures: voor het hoger onderwijs en voor het voortgezet onderwijs/mbo. Deze procedures verschillen van elkaar.
Studieverblijfsvergunning hoger onderwijs
Aan het aanvragen van een studieverblijfsvergunning hoger onderwijs zijn strenge eisen verbonden zoals:
- Je moet een geldig paspoort bezitten
- Je moet over voldoende leefgeld beschikken (ongeveer 15.000 euro)
- Je moet een inreisdocument (mvv) ophalen bij de Nederlandse ambassade in land van herkomst. Soms is er ontheffing mogelijk voor dit vereiste.
Voor het mvv-vereiste moet je uitreizen naar het land van herkomst. Dat is niet zonder risico’s.
Zoekjaar hoogopgeleiden
Nadat je je hbo- of universitaire studie hebt afgerond, mag je een zoekjaar hoogopgeleiden aanvragen en krijg je een jaar de tijd om een baan te vinden in Nederland.
Studieverblijfsvergunning voortgezet onderwijs en mbo
De bovengenoemde eisen gelden ook voor de studieverblijfsvergunning voortgezet onderwijs en mbo. Maar voor deze procedure moet je ook voldoen aan extra eisen:
- Je moet aantonen dat je je opleiding naar keuze niet kan volgen in het land van herkomst
- Je moet bewijzen dat je banden hebt met Nederland.
Werkvergunning
Na het afronden van een mbo-opleiding is het mogelijk om een werkvergunning aan te vragen.
Ondersteuning bij aanvraag
Het aanvragen van een studieverblijfsvergunning is niet zonder risico’s. Gelukkig kan je rekenen op de ondersteuning van de volgende initiatieven:
- Sommige organisaties hebben ervaring in de begeleiding bij de aanvraag van een studieverblijfsvergunning. Voor advies en informatie kan je bijvoorbeeld contact opnemen met Stichting LOS, Stichting ROS of ASKV.
- Het convenant Haagse dreamers en de pilot Toegang hoger onderwijs Amsterdam bieden ondersteuning aan jongeren zonder verblijfsvergunning die een Nederlands middelbareschooldiploma hebben. De onderwijsinstellingen die daaraan meedoen kunnen je helpen bij de aanvraag van een studieverblijfsvergunning.
Het Kansfonds kan je helpen met de garantstelling voor het leefgeld (15.000 euro). Hier zijn wel voorwaarden aan verbonden. Voor meer informatie kan je contact opnemen met Stichting LOS.
Leeswijzer beslisboom 2/2: vooropleiding
Met een Nederlands middelbareschooldiploma kan je direct worden toegelaten tot een opleiding. Wel moet je voldoen aan de vooropleidingseisen van een opleiding, zoals een bepaald opleidingsniveau, profiel en vakkenpakket.
Over het algemeen werkt toelating tot het mbo en hoger onderwijs met de volgende diploma’s en taalvaardigheid:
| Diploma | Toelating | Benodigde taalvaardigheid |
| Geen diploma of startkwalificatie | Mbo-1/Entree-opleiding (bol) | Nederlands |
| Vmbo-basis | Mbo-2 (bol) | Nederlands |
| Vmbo-kader, gemengde leerweg of theoretische leerweg | Mbo-3 en mbo-4 (bol) | Nederlands |
| Havo | Mbo (bol) en hbo | Nederlands of Engels |
| Hbo-propedeuse of vwo | Mbo (bol), hbo en universiteit | Nederlands of Engels |
Met een buitenlands (middelbareschool)diploma hangt de toelating tot een opleiding af van de internationale diplomawaardering. Je diploma moet getoetst worden aan het Nederlandse onderwijssysteem. Als je je inschrijft voor een opleiding, vraagt de onderwijsinstelling een diplomawaardering aan.
Op de website van Nuffic kan je jouw buitenlandse diploma vergelijken met het Nederlandse onderwijssysteem.
Extra vooropleidingseisen
Bij de inschrijving voor een mbo-, hbo- of universitaire opleiding kan je ook gevraagd worden om aan extra vooropleidingeisen te voldoen, zoals een taalniveau (Engels of Nederlands) en een specifiek vakkenpakket.
Als je (nog) niet aan de vooropleidingseisen voldoet, kan je ervoor kiezen een schakeltraject te doen. In Amsterdam vind je de volgende schakeltrajecten:
- VASVU (universiteit)
Taalschakeltraject HvA (mbo en hoger onderwijs)
Zonder middelbareschooldiploma kan je je alleen direct inschrijven voor de entreeopleiding (mbo-1). Voor deze eenjarige opleiding zijn geen toelatingseisen. Het is wel handig als je minimaal over een basisniveau Nederlands (A1-A2) beschikt, aangezien de opleiding helemaal in het Nederlands is.
Start je liever op een ander onderwijsniveau? Dan kan je onderzoeken of een toelatingsexamen, staatsexamen of schakeltraject mogelijk is:
- Toelatingsexamen
Mensen die ouder zijn dan 21 jaar kunnen een 21+-toets (ook wel: colloquium doctum) doen bij een hogeronderwijsinstelling om te voldoen aan de vooropleidingseisen van een opleiding.
Let op! Je hebt een geldig (buitenlands) identiteitsbewijs nodig om de 21+-toets te maken.
- Staatsexamen
Ook met een staatsexamen kan je voldoen aan de vooropleidingseisen van een opleiding. De vakken waarin je staatsexamen moet doen is afhankelijk van de opleiding die je wil doen.
Let op! Je hebt een geldig (buitenlands) identiteitsbewijs nodig om het staatsexamen te maken.
- Schakeltrajecten
Onderwijsinstellingen bieden schakeltrajecten in het mbo en hoger onderwijs aan om versneld aan de vooropleidingseisen te kunnen voldoen. Meestal is dit een voltijdsopleiding van 1 tot 3 jaar.
Zonder middelbareschooldiploma of een basisniveau Nederlands kan je je (nog) niet inschrijven voor een opleiding. Richt je op Nederlandse les of alternatieve trajecten:
- Nederlandse les
Nederlandse taalcursussen zijn gratis te volgen bij Amsterdamse initiatieven zoals ASKV (A0-A1), BOOST en Right2Education (A1-B1.2).
- Toelatingsexamen Engelstaligen
Mensen die ouder zijn dan 21 jaar kunnen een 21+-toets (21 Admission/Entrance test) afleggen bij een hogeronderwijsinstelling om te voldoen aan de vooropleidingseisen van een Engelstalige opleiding.
- Schakeltrajecten
Onderwijsinstellingen bieden schakeltrajecten in het mbo en hoger onderwijs aan om versneld aan taal- en vooropleidingseisen te kunnen voldoen. Meestal is dit een voltijdsopleiding van 1 tot 3 jaar.
Wil je meer informatie over voorzieningen en rechten voor mensen zonder verblijfsvergunning? Neem dan eens een kijkje bij deze organisaties!
Voor kinderen en/of jongeren zonder verblijfsvergunning:
Voor (juridische) informatie over basisrechten, opvang en voorzieningen:
Voor hulp en financiering in het onderwijs:
- DUO –Kwijtschelding lesgeld (mbo)
- UAF
- Stichting Ella Vogelaar
- Leergeld Amsterdam
- Pilot gemeente Amsterdam (hoger onderwijs)
Convenant Haagse dreamers (mbo en hoger onderwijs)