Staatloosheid in Nederland
Deze website is ontworpen in opdracht van ASKV Steunpunt Vluchtelingen met als doel om de cijfers met betrekking tot staatloosheid in Nederland toegankelijker en inzichtelijker te maken. In het streven naar doeltreffende oplossingen voor staatloosheid is het van essentieel belang om te begrijpen wie er precies wordt beïnvloed, en in welke aantallen. Deze website is een bron voor iedereen die meer achtergrondinformatie over staatloosheid in Nederland zoekt.
Staatloos en ‘nationaliteit onbekend’
Er zijn bijna 30.000 mensen in Nederland die als staatloos of ‘nationaliteit onbekend’ zijn geregistreerd. Dit aantal is hoogstwaarschijnlijk een onderschatting van de werkelijke omvang, aangezien niet iedereen geregistreerd is. Niet iedereen die bij de groep ‘nationaliteit onbekend’ hoort, is noodzakelijkerwijs staatloos, maar ondervindt problemen bij het aantonen van hun nationaliteit of staatloosheid, bijvoorbeeld door het niet hebben van identificerende documenten en het gebrek aan een vaststellingsprocedure voor staatloosheid. Deze groep staat vaak voor vergelijkbare obstakels als erkende staatlozen en in sommige gevallen kunnen mensen met een onbekende nationaliteit daadwerkelijk als staatloos worden beschouwd. In de data worden deze groepen soms samen benaderd en soms apart, omdat er geen uitgesplitste cijfers beschikbaar zijn.
Staatloosheid; een wereldwijd fenomeen
Staatloosheid ontstaat door discriminatie, conflict, het uiteenvallen van landen en problemen met nationaliteitswetgeving. Migratie, al dan niet gedwongen, kan ook een risicofactor zijn. Mensen die met staatloosheid geconfronteerd worden zijn bijvoorbeeld de Rohingya uit Myanmar, Palestijnen en Koerden uit Syrië en Roma-gemeenschappen. Daarnaast zijn er andere groepen, zoals mensen uit voormalige Sovjetrepublieken en voormalig Joegoslavië, die staatloos kunnen zijn geworden als gevolg van veranderende grenzen en politieke omwentelingen. Staatloosheid is een status die van generatie op generatie wordt doorgegeven.
Aan het einde van 2022 schatte de Hoge Commissaris van de Verenigde Naties voor Vluchtelingen dat wereldwijd ongeveer 4,4 miljoen mensen staatloos zijn of een onbekende nationaliteit hebben. In Europa wordt het aantal geschat op ongeveer 483.000 staatlozen, volgens het Global Appeal 2022 Update van de UNHCR. Voor meer informatie over de wereldwijde data, zie bijvoorbeeld het laatste Statelessness in Numbers rapport van het Insititute of Statelessness and Inclusion
De geboortelanden van staatlozen en mensen met ‘nationaliteit onbekend’
met rechtmatig verblijf in Nederland (2020)
Deze datavisualisatie illustreert de meest voorkomende geboortelanden van staatlozen en mensen met een ‘nationaliteit onbekend’ die rechtmatig in Nederland verblijven. Tot 1 oktober 2023 was het erg lastig om als staatloos erkend te worden, aangezien Nederland nog geen officiële staatloosheidsvaststellingsprocedure had. Uit de gegevens blijkt dat dit voornamelijk is gelukt bij een aanzienlijke groep staatloze Palestijnen uit Syrië, die de oorlog ontvluchtten. Zij vormen één van de weinige groepen waarbij het aantonen van staatloosheid vaak succesvol is gebleken.
Bron: CBS
De ontwikkeling van aantal staatlozen en ‘nationaliteit onbekend’
in Nederland (2012-2023)
Aan de hand van de gegevens valt op dat de aantallen in Nederland de afgelopen 10 jaar met tweederde zijn afgenomen. De groep met ‘nationaliteit onbekend’ blijft echter relatief groter dan de groep erkende staatlozen, voornamelijk vanwege de complexe registratieprocessen omtrent staatloosheid.
Bron: CBS
De justitiële route in Nederland (2013-2021)
Hier zien we de routes van staatlozen en mensen met ‘nationaliteit onbekend’ in de periode 2013 tot 2021, vanaf het moment van binnenkomst in Nederland tot aan een mogelijke oplossing, of juist een uitzichtloze situatie. De volgende datavisualisaties bieden inzicht in wie een vergunning aanvraagt, wie deze krijgt, wie uiteindelijk kan naturaliseren, en wie niet langer rechtmatig in Nederland mag verblijven.
De route van Ahmed
(een staatloze Palestijn uit Syrië)
De oorlog in Syrië resulteerde in een aanzienlijke toestroom van vluchtelingen uit dat land, waaronder een groot aantal staatloze Palestijnse vluchtelingen, in Nederland vanaf 2011. Bij aankomst dienen zij een asielverzoek in, waarvan de procedure (destijds) meestal een jaar duurde. Dit leidde tot een toename in het aantal toegekende asielvergunningen in de daaropvolgende jaren.
Zodra iemand een verblijfsvergunning heeft en als staatloos is erkend, is het vrij eenvoudig de staatloosheid op te heffen. Erkende staatlozen hebben namelijk de mogelijkheid om na drie jaar van rechtmatig verblijf in Nederland te naturaliseren, waarbij ze worden vrijgesteld van de reguliere vereisten, zoals het afstand doen van hun oorspronkelijke nationaliteit en de gebruikelijke documentvereisten die gelden voor andere naturalisatieaanvragers. Dit biedt erkende staatlozen de kans om volwaardige burgers van Nederland te worden.