“Hoop verliezen is geen optie”: Hozifa strijdt als staatloos persoon voor erkenning en een toekomst

We leven in een wereld waarin een paspoort vanzelfsprekend lijkt. Je hebt er een en gebruikt het alleen als je op vakantie gaat of bij de gemeente iets moet regelen. Het is er gewoon. Maar wat als dat niet zo is? Wat als je geen paspoort hebt? Sterker nog, wat als je geen nationaliteit hebt en geen plek om echt thuis te noemen? Dit is de realiteit voor Hozifa (33): ‘Geef ons de kans om een normaal leven te leiden.’

Hozifa werd geboren en groeide op in de Verenigde Arabische Emiraten (VAE). Zijn roots liggen in Palestina, waar zijn grootouders in 1948 na de Nakba moesten vluchten. Omdat zij slechts papieren hadden van het Britse Mandaat Palestina, dat in 1948 ophield te bestaan, waren ze plotseling zonder geldige documenten of nationaliteit. Na eerst in Syrië te zijn geweest, vonden ze onderdak in de VAE, maar bleven officieel staatloos. Deze staatloosheid werd doorgegeven aan hun zoon, Hozifa’s vader, en uiteindelijk aan Hozifa zelf. Zo werd Hozifa in de Emiraten geboren zonder enige nationaliteit.

Hij had een zorgeloze jeugd, maar op zijn achttiende moest hij vertrekken om te studeren. “In de Emiraten kun je na je achttiende niet blijven zonder een eigen verblijfsvergunning,” legt hij uit. Met beperkte financiële middelen was studeren in Jordanië zijn enige optie. Maar wat een kans leek op een betere toekomst, veranderde al snel in een bureaucratische nachtmerrie.

“In Jordanië kreeg ik geen visum omdat de VAE mijn verblijfsvergunning niet verlengde,” vertelt Hozifa, “omdat ik inmiddels 18 geworden was.” Hierdoor moest hij een leven leiden in de schaduw, constant bang om opgepakt te worden. “Ik werd twee keer gearresteerd en vastgehouden, telkens drie dagen lang. Het was angstaanjagend en vernederend.”

Zijn studievergunning verliep en Hozifa moest Jordanië verlaten. Hij kon niet terug naar zijn geboorteland en raakte gevangen in een juridische limbo. Ten einde raad vluchtte hij in 2021 naar Europa, zonder te weten waar hij terecht zou komen. Zo belandde hij op een regenachtige herfstdag in Nederland. “Ik wist niet eens dat ik in Nederland was totdat ik iemand vroeg waar ik was. Het was chaotisch, verwarrend. Ik voelde me verloren.”

De realiteit in Nederland

Bij aankomst in Nederland begon een nieuwe strijd. “Een agent stuurde me op de trein naar Ter Apel, waar ik asiel kon aanvragen.” Maar de asielprocedure bleek een doolhof. “Je ziet elke dag honderden mensen aankomen, allemaal even verward. Niemand weet wat er gaat gebeuren.” Voor staatlozen is de situatie nog complexer. Zonder nationaliteit kunnen ze niet worden teruggestuurd, maar volledige erkenning blijft vaak uit.

De ervaring in Nederlandse opvangcentra was schrijnend. “Ik heb maanden gewacht zonder enige vooruitgang,” zegt hij. “Het voelt alsof je in een eindeloze wachtkamer zit.” Zijn procedure duurde jaren, met telkens nieuwe contactpersonen en eindeloze vragen. De DT&V (Dienst Terugkeer en Vertrek) probeerde steeds manieren te vinden om Hozifa naar een ander land uit te zetten, ondanks dat hij als staatloos persoon wist dat geen enkel land hem erkende. “Ze bleven zeggen: ‘Geef ons tijd om het uit te zoeken.’ Maar hoe lang kun je blijven wachten?”

Weken werden maanden en maanden veranderden in jaren. Jaren waarin het leven van Hozifa stil stond, zonder perspectief op een toekomst. Zonder nationaliteit was een normaal leven in Nederland namelijk onmogelijk. “Je kunt niet studeren, niet werken, geen huis huren. Je bestaat niet in het systeem.” Dat geldt niet alleen voor Hozifa; de mensenrechten van alle staatloze mensen in Nederland zijn slecht gewaarborgd. Dat houdt in de praktijk in dat ze weinig tot geen basisrechten hebben, zoals reizen of werken, trouwen of het registreren van de geboorte van hun kind. Als gevolg hiervan hebben veel staatloze mensen een bestaan in de marge.

Het maakt integreren en meedraaien in de maatschappij een lastig verhaal voor Hozifa. “We willen bijdragen aan de samenleving, maar zonder rechten is dat bijna niet te doen.”

Achtergrond: Wat betekent staatloosheid?

Volgens het CBS leven er in Nederland naar schatting 25.000 staatloze mensen of mensen met een onbekende nationaliteit. Staatloosheid betekent dat iemand door geen enkel land als staatsburger wordt erkend. Dit heeft verstrekkende gevolgen: geen toegang tot onderwijs, gezondheidszorg, werk of zelfs een paspoort. Dit maakt de verblijfsprocedure nog ingewikkelder, omdat er voor veel van deze procedures geen twijfel mag bestaan over iemands nationaliteit. Wie asiel aanvraagt, moet bewijzen dat diegene echt uit het land komt waar diegene vandaan zegt te komen. Hierdoor lopen de procedures voor staatloze mensen vast en is het veel moeilijker om het systeem goed te doorlopen.

De oorzaken van staatloosheid zijn divers. Soms is het een gevolg van conflicten, zoals de Nakba, waarbij mensen gedwongen werden hun thuisland te verlaten. Discriminerende wetgeving speelt ook een rol; sommige landen ontzeggen bepaalde groepen burgers op basis van afkomst, gender of religie. Daarnaast kan staatloosheid ontstaan door administratieve problemen of het ontbreken van een geboorteaangifte.

In Nederland is de situatie voor staatloze mensen extra complex. Er is wel erkenning voor staatloosheid, maar daar is geen verblijfsrecht aan gekoppeld. Daardoor leven mensen jarenlang in onzekerheid en krijgen ze niet dezelfde rechten als andere migranten.

Hoop en veerkracht

Ondanks alles heeft Hozifa zijn veerkracht behouden. Nadat hij bij het ASKV terechtkwam voor juridische hulp, werd hij geïntroduceerd aan het Stateless Rights Collective (SRC). Het SRC is het eerste en enige door staatlozen geleide collectief in Nederland en komt op voor de erkenning van de rechten van staatloze mensen. De doelstellingen zijn gericht op de groei van de gemeenschap, de opbouw van solidariteit en vertrouwen onder de leden, en de pleitbezorging met betrekking tot nationaliteit en staatloosheid.

Het SRC speelt een cruciale rol in het leven van mensen zoals Hozifa. Door een gemeenschap te bieden, creëert het een plek van hoop en solidariteit. “We ondersteunen elkaar en proberen meer bewustzijn te creëren over staatloosheid,” legt hij uit. “Het gaat niet alleen om advocaten en papieren,” zegt Hozifa. “Het gaat om menselijkheid, om iemand die zegt: ‘Ik zie je, ik hoor je.’”

Geef ons de kans

Ondanks de tegenslagen en zijn moeilijke situatie blijft Hozifa hoop houden. Hij roept op tot verandering. “We hebben bescherming nodig. Geen mens zou in deze onzekerheid moeten leven. Geef ons de kans om te integreren, om een normaal leven te leiden.”