door Stefan Dwarswaard, student Journalistiek
In Nederland zijn er naar schatting van Amnesty International enkele tienduizenden ongedocumenteerde en uitgeprocedeerde vluchtelingen. Zij zijn, volgens de Nederlandse wet, uitgesloten van: een opleiding, werk en sociale voorzieningen. In 2015 startte het ASKV (Amsterdams Solidariteits Komitee Vluchtelingen) het Project Activiteiten Ongedocumenteerden ofwel PAO. Het ASKV gaat hier, in plaats van de Nederlandse wet, uit van het ‘Europees Verdrag voor de Rechten van de Mens’ artikel 2: “Niemand mag het recht op onderwijs worden ontzegd.”
Het is woensdagochtend half elf. Het geluid van de stalen steeksleutel op de moer van het voorwiel weergalmt door de ruimte. De Eritrese cursist Daniël staart naar de spaak, hij laat de spaak niet uit zijn zicht gaan. Felice, de docent van de cursus, heeft een sportieve kuif en kijkt goedkeurend naar de handelingen van de cursist. Godfrey Lado, een van de projectmedewerkers van PAO, komt binnen gewandeld. Hij begroet Daniël in het Arabisch. Daniël kijkt even omhoog om daarna weer zijn ogen op de spaak te richten.
De Eritrese cursist Daniël is de enige die vandaag de les kon bijwonen. Er hadden er eigenlijk vier moeten zijn, maar er is één ziekmelding. “Ik bel de andere twee wel”, zegt Dieuwke Feenstra, stagiair bij PAO. Ze loopt terug naar het kantoor aan de andere kant van het blauwe gebouw op de Zeeburgerdijk. Het pand valt meteen op in de Amsterdamse Skyline. Bij binnenkomst lijkt het op een normaal kantoorgebouw, maar wanneer je de diepe gangen verder doorloopt veranderen de kantoorstoelen in werkplaatsen: een naaistudio, kappersstudio, werkplaats voor houtbewerking en aan het einde van de gang de fietsenwerkplaats. Elke dinsdag en woensdag vindt hier, voor mensen zonder een verblijfsvergunning, de cursus fietsenmaken plaats.
“Hoe ze omgaan met mensen zonder verblijfsvergunning is binnen het beleid, maar er is niet veel voor nodig om te zien dat het beleid inhumaan is.”
Dieuwke Feenstra, stagiair ASKV/PAO
Om de cursisten niet verder te storen, loopt Godfrey Lado (41) naar de PAO-ambassade. De naam Ambassade komt omdat deze ruimte een ontmoetingsplek is voor de PAO deelnemers en de Amsterdammers. De ruimte is voorzien van een keukentje, een leren bank en een tafel. Overal hangen posters en affiches die te maken hebben met het ASKV. Godfrey neemt plaats op één van de opstapelbare plastic stoelen, die rondom de tafel staan, en leunt comfortabel achterover. Godfrey doet zijn mondkapje omlaag en zijn glimlach komt tevoorschijn. Godfrey is naast projectmedewerker bij PAO ook vertaler en poëet. Overigens spreekt Godfrey zes talen wat extra handig is voor de Ambassade. Godfrey vluchtte, als oorlogskind, in 1997 uit Zuid-Sudan.
Sinds zijn aankomst in Nederland is de wetgeving veel strenger geworden. Dit komt onder andere door de Nederlandse koppelingswet (1998). De wet is erop gericht om elke vorm van inburgering voor ongedocumenteerden te onthouden. “De overheid wil dat ze ‘werken aan terugkeer’. De realiteit is complexer”, blijkt uit onderzoek van Amnesty International. Het gevolg van dit beleid is dat vluchtelingen zonder een rechtmatige verblijfsvergunning, geen toekomst krijgen in Nederland en geen recht hebben op belangrijke basisrechten zoals: bed, bad, brood en zorg. “Het leven staat stil voor ze, terwijl ze juist allemaal hun leven moeten opbouwen”, zegt Godfrey terwijl hij iets naar voren leunt. Godfrey zoekt naar het juiste woord om te beschrijven hoe de overheid omgaat met de asielzoekers: “Detachment.” Hij wacht even en zoekt naar een Nederlands woord terwijl hij naar de linkerkant van het plafond kijkt. “Het komt erop neer dat de overheid afstand van onze organisatie en van de mensen houdt. Ze hebben amper contact met vluchtelingen of met hulpinstanties zoals wij. Ze weten niet wat de mentale gevolgen zijn van het beleid.”
“Je gaat van een ongewenst persoon naar iemand die verantwoordelijkheid krijgt toevertrouwd”
Godfrey Lado, medewerker ASKV/PAO
De cursus fietsenmaken heeft, net als alle andere activiteiten van PAO, niet als enige doel om een fiets te maken. Het geeft mensen zonder een verblijfsvergunning een dagbesteding. Dat heeft meerdere voordelen: “In de opvang hebben ze de hele tijd niks te doen, ze kunnen een potje kaarten met hun kamergenoten, maar voor de rest kunnen ze niet veel”, vertelt Godfrey. Godfrey kijkt rustig om zich heen en neemt een slokje van zijn waarschijnlijk al koud geworden beker oploskoffie: “Wanneer je niks te doen hebt gaat je motivatie al snel naar beneden en heb je slecht zelfbeeld.” Zo blijkt ook uit een oude studie naar de psychische gezondheid onder Iraakse asielzoekers (2006): “Onzekerheid, angst voor uitzetting, zorgen over familie en niet mogen werken komen als belangrijke stressfactoren naar voren.” Uit een ander onderzoek over de gezondheidszorg voor asielzoekers (2016) leveren factoren als een gebrek aan privacy, verveling en zorgen over de toekomst dagelijkse stress op. Godfrey wijst kort met zijn linkerhand naar de muur waarachter de cursus plaatsvindt: “Wij proberen alle mensen die in de opvang zitten te activeren. Het helpt ze namelijk verwerken. Ik zie de cursisten elke week meer zelfvertrouwen krijgen. Ze krijgen het besef dat ze er toe doen en dat hadden ze eerst niet.”
Terwijl Daniël de remmen op de fiets zet, vertelt Godfrey hoe het nu gaat met PAO. Hij ademt diep in, net als veel Nederlanders wordt hij moe wanneer hij het over corona heeft. “We organiseren activiteiten waar mensen bij elkaar komen en psychische ondersteuning kunnen krijgen door middel van verschillende cursussen. Maar op dit moment mogen we dit nou juist niet doen door de maatregelen van corona.” PAO zal waarschijnlijk de cursussen online moeten geven: ”Bij de eerste golf hadden we dat ook gedaan. We moesten iedereen voorzien van laptops, maar zo konden de cursussen wel door blijven gaan.” De mensen zonder verblijfsvergunning hebben het nu extra zwaar, zo vertelt Godfrey: “Het voelt voor hen alsof het kleine beetje vrijheid dat ze hadden ook nog wordt afgenomen.”
Ondertussen kijkt Daniël de gehele fiets nog na. Hij lijkt nog te twijfelen of hij iets mist, maar Felice de docent zegt dat de fiets wel klaar is: “Volgens mij is hij goed hoor.” Daniël draait behendig de fiets om in de krappe ruimte tussen de twee tafels en stept de fiets naar buiten. Daniël fietst een klein rondje over het fietspad. De losse onderdelen zijn bij elkaar gekomen en de fiets doet het goed. Zo heeft PAO van losse onderdelen weer een goed werkend geheel gemaakt.